Các loại ký sinh trùng sốt rét quan trọng của khỉ được những nhà khoa học ghi nhận gồm: Plasmodium brasilianum, Plasmodium coatneyi, Plasmodium cynomolgi, Plasmodium fieldi, Plasmodium fragile, Plasmodium inui, Plasmodium knowlesi, Plasmodium pitheri, Plasmodium reichenovi, Plasmodium rodhaini và Plasmodium schwetzi. Mỗi loại ký sinh trùng sốt rét khỉ có phân bố địa lý, vật chủ loài khỉ tự nhiên, muỗi Anopheles truyền bệnh, thời gian chu kỳ khác nhau và có khả năng hoặc không có khả năng lây nhiễm cho người.

Plasmodium brasilianum: Phân bố ở Brasil, Columbia, Panama, Peru, Venezuela. Vật chủ tự nhiên là loài khỉ Alouatta palliata, Ateles sp, Cebus. Muỗi truyền bệnh tự nhiên là Anopheles cruzii. Thời gian chu kỳ 4 ngày. Có khả năng lây nhiễm cho người.

Plasmodium coatneyi: Phân bố ở Malaysia. Vật chủ tự nhiên là loài khỉ Macaca fascicularis. Muỗi truyền bệnh tự nhiên là Anopheles hackiri. Thời gian chu kỳ 3 ngày. Có khả năng lây nhiễm cho người.

Plasmodium cynomolgi: Phân bố ở khu vực Đông Nam Á. Vật chủ tự nhiên là loài khỉ Macaca sp. Muỗi truyền bệnh tự nhiên là Anopheles hackiri. Khả năng lây nhiễm cho người chưa được biết rõ.

Plasmodium fieldi: Phân bố tại Malaysia. Vật chủ tự nhiên là loài khỉ Macaca nemestrina. Muỗi truyền bệnh tự nhiên là Anopheles dirus. Thời gian chu kỳ 3 ngày. Khả năng lây nhiễm cho người chưa được biết rõ.

Plasmodium fragile: Phân bố ở Sri Lanka, Nam Ấn Độ. Vật chủ tự nhiên là loài khỉ Macaca radiata. Muỗi truyền bệnh tự nhiên là Anopheles elegans. Thời gian chu kỳ 3 ngày. Khả năng lây nhiễm cho người chưa được biết rõ.

Plasmodium inui: Phân bố ở khu vực Đông Nam Á. Vật chủ tự nhiên là loài khỉ Macaca sp. Muỗi truyền bệnh tự nhiên là Anopheles dirus. Thời gian chu kỳ 4 ngày. Có khả năng lây nhiễm cho người.

Plasmodium knowlesi: Phân bố ở Ấn Độ và khu vực Đông Nam Á. Vật chủ tự nhiên là loài khỉ Macaca sp, khỉ Presbytis. Muỗi truyền bệnh là Anopheles hackiri. Thời gian chu kỳ 1 ngày. Có khả năng lây nhiễm cho người.

Plasmodium pitheri: Phân bố ở Borneo. Vật chủ tự nhiên là loài khỉ Pongo pyg. Muỗi truyền bệnh tự nhiên chưa được biết rõ. Thời gian chu kỳ 3 ngày. Khả năng lây nhiễm cho người cũng chưa được biết rõ.

 Plasmodium reichenovi: Phân bố ở châu Phi, Xích Đạo, Sierra Leone, Liberia. Vật chủ tự nhiên là loài khỉ Pan satyrus, khỉ Gorilla. Muỗi truyền bệnh tự nhiên chưa được biết rõ. Thời gian chu kỳ 3 ngày. Không có khả năng lây nhiễm cho người.

Plasmodium rodhaini: Phân bố ở Tây Phi và Trung Phi. Vật chủ tự nhiên là loài khỉ Pan satyrus. Muỗi truyền bệnh có thể do nhiều loài Anopheles. Thời gian chu kỳ 4 ngày. Khả năng lây nhiễm cho người chưa được biết rõ.   

 Plasmodium schwetzi: Phân bố ở Tây Phi, Cameroon, L. Congo. Vật chủ tự nhiên là loài khỉ Pan satyrus, khỉ Gorilla sp. Muỗi truyền bệnh tự nhiên chưa được biết rõ. Thời gian chu kỳ 3 ngày. Có khả năng lây nhiễm cho người.

Thực tế tại Malaysia và một số nước khác, khả năng ký sinh trùng sốt rét của khỉ truyền sang người qua trung gian của loài muỗi Anopheles đã được các nhà khoa học cảnh báo và phát hiện. Riêng tại nước ta trong thời gian gần đây, PGS.TS. Nguyễn Đức Mạnh mới ghi nhận các trường hợp ký sinh trùng sốt rét khỉ Plasmodium inui ký sinh ở loài khỉ đuôi dài Macaca fascicularis tại Phú Yên có khả năng lây nhiễm sang người. Đồng thời ở vùng biên giới huyện Hướng Hóa thuộc tỉnh Quảng Trị. TS. Hoàng Hà cũng đã phát hiện 3 trường hợp bệnh nhân sốt rét bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét khỉ Plasmodium knowlesi tại lãnh thổ Việt Nam và 4 trường hợp người bệnh tương tự tại lãnh thổ Lào. Vì vậy trong hướng dẫn chẩn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét do Bộ Y tế ban hành, loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium knowlesi của khỉ được xác định có khả năng lây nhiễm gây bệnh cho người để các cơ sở chú ý phát hiện, chẩn đoán và điều trị phù hợp.

                                                                        TTƯT.BS. NGUYỄN VÕ HINH